زلزله بم و درک معنایی ساکنان محلات مسکونی از اختلال در دلبستگی‌ به‌ مکان

وقوع سوانح از عمده عوامل تغییر در مکان شناخته می‌شوند که در رابطه عاطفی بین فرد- مکان اختلال جدی وارد می‌کنند. تبعات این اختلال با تغییر در دلبستگی به مکان به شکل اضطراب و فقدان بروز می‌یابد که فرایندهای متأخر بازسازی سکونتگاه‌ها به‌دنبال کاهش این پیامدهای روانی است. با توجه به نقش بازسازی در بازآفرینی حس دلبستگی‌به‌مکان به‌عنوان سرمشقی برای عمل در جریان بازسازی سکونتگاه پس از سوانح، این پژوهش به‌دنبال تبیین نظریه، بر‌اساس درک و ارزیابی عوامل اختلال در دلبستگی ‌به ‌مکان در زلزله 1382 از دید ساکنان محلات مسکونی بم است. این پژوهش برمبنای ماهیت کیفی به روش پژوهش مردم‌نگاری همراه با مشاهدات میدانی و مصاحبه عمیق با ساکنان، با رویکردی میدان‌ محور صورت گرفته است. تحلیل داده‌ها و تبیین نظریه نیز به روش «نظریه زمینه‌ای» انجام ‌شده است. در این مطالعه با 40 نفر از ساکنان قدیمی محلات امامزاده زید و قصر حمید مصاحبه انجام‌شده که پیش از وقوع زلزله نیز در محلات مذکور ساکن بوده‌اند. بر‌اساس یافته‌های این پژوهش مهم‌ترین عوامل درک شده اختلال در دلبستگی‌ به ‌مکان در اثر وقوع زلزله بم به‌زعم ساکنان، از دست ‌دادن عناصر هویت شهری چون ارگ و نخلستان‌ها و از بین رفتن حس خانه بوده که در سطح محلات با کاهش روابط اجتماعی خویشاوندی و همسایگی و تنزل هویت محله به‌دلیل تخریب کالبدی محله، توسط ساکنان تفسیر و معنا شده است. در نهایت ساکنان بمی اختلال در دلبستگی‌ به‌ مکان را به‌منزله نوعی «نوستالژی گذشته محله» ادراک و تفسیر کرده‌اند که در آن‌ها منجر به بی‌انگیزگی نسبت به محله موجود شده است. در این تجربه برخلاف تصور رایج امر بازسازی در ساخت کالبدی مسکن برای بازماندگان، بر اهمیت بازسازی عناصر هویت شهری همراه با تأمین زیرساخت‌های لازم برای ارتقای کیفیت زندگی و روابط اجتماعی  در محله و احیای هویت محله‌ای در امر برنامه‌ریزی و طراحی بازسازی پس از بروز سوانح تأکید می‌شود.